Суди ноҳияи Ҷаббор Расулов 
Ҳарчанд анъана ва ҷашну маросимҳо ҳамчун омили муҳими зуҳуроти иҷтимоӣ зарурат ба танзим дошта, мутобиқи талаботи замон бояд инкишоф ёбанд, аммо тайи солҳои охир ниҳоят зиёд сермасраф гардидани баргузории ҷашну маъракаҳо ва анъанаҳои мардумӣ бори гаронро ба сари мардум овард. Тақлидкорӣ ва рақобати бемантиқ дар гузаронидани тўю маъракаҳо боиси хароҷотҳо ва исрофкориҳои аз ҳад зиёд шуда, маросимҳои хатнасўр ва дафну азодориро ба бори гарони зиндагӣ табдил доданд. Кор то ҳадде расида буд, ки ғаму андўҳи хароҷоти пас аз аз марги наздикон на танҳо ворисон, ҳамчунин шахсони зиндаро, қабл аз марг ба ғами вазнин гирифтор кард. Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мўҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вазъияти ба вуҷудомадаро ҳамаҷониба дарк намуда, ҳанўз 24 майи соли 2007 дар Суханронии худ дар вохўрӣ бо аҳли ҷамоатчигии мамлакат оид ба танзими расму оинҳо ва анъанаву маросимҳои миллӣ ба маврид таъкид карданд: «Воқеан, қисме аз мардуми мо ба сабаби зоҳирпарастии беасос ва дар иҷрои маросимҳо ва маъракаороиҳо пойбанди таассубу хуруфот будани худ ва ба амалҳое даст мезананд, ки дар ягон гўшаи дигари олам ба назар намерасад».
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун роҳбари ғамхори миллат дар раванди татбиқи Барномаҳои мухталифи давлатӣ оид ба паст кардани сатҳи камбизоатӣ дар ҷомеа барои таъмини зиндагии осудаи мардум тамоми чораҳоро андешида, бо аҳли зиё ва уламои дин ва фаъолони кишвар машварат намуда, ба хулоса омаданд, ки роҳи ягонаи ҳарчи зудтар халос кардани мардум аз ин вазниниҳои сохта ва бидъатҳо, чунонки аз ҷониби аксари шаҳрвандон пешниҳод гардид, қабули қонун аст. Таҳлилҳои воқеӣ кишвари моро воқеан ба зарурати қабули қонуни махсус роҷеъ ба танзими анъана ва ҷашну маросимҳо водор намуда, ташкили расати махсусеро дар амалӣ намудани сисати давлатӣ дар ин самт масъалагузорӣ намуд. Бо ташаббуси Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мўҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии мардуми кишвар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 08 июни соли 2007 қабул гардида, тағйиру иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи хизмати давлатӣ» ва Кодекси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ ворид гардиданд. Бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Раёсат оид ба танзими анъана ва ҷашну маросимҳо таъсис ёфта, Низомномаи он тасдиқ гардид. Ин ва дигар чорабиниҳои ҳуқуқию ташкилӣ василаи беҳтар кардани сатҳи камбизоатӣ ва таъмини шароити арзандаи зиндагӣ барои ҳар сокини кишвар буда, ибтидои таҳавулли афкор аст, ки дар озодшавии мардум аз хурофот, одатҳои нолозим ва анъанаҳои вазнин мебошанд.
Сипас, барои такмили Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» дар асоси дархосту пешниҳоди сокинони мамлакат зимни вохўриҳо, баромадҳо тавассути воситаҳои ахбори омма, инчунин зимни мулоқот ба муносибати 10-солагии қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» 11 июли соли 2017 баён гардида буданд, лоиҳаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» таҳия ва барои баррасӣ ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод гардид. Дар раванди қабул гардидани тағйиру иловаҳо Қонуни мазкур, ба Қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи маориф», «Дар бораи таҳсилоти ибтидоии касбӣ», «Дар бораи таҳсилоти миёнаи касбӣ», «Дар бораи таҳсилоти олии касбӣ ва таҳсилоти касбии баъд аз муассисаҳои олии таълимӣ», Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ як қатор тағйиру иловаҳои дахлдор ворид гардиданд.
Тибқи тағйиру иловаҳое, ки ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ворид гардиданд, фаъолияти комиссияҳои доимии маҳаллӣ ва ҷамъиятӣ таҳким дода шуданд.
Ба Қонуни мазкур як қатор меъёрҳои наве ворид гардиданд, ки онҳо пеш аз ҳама барои ҳимояи манфиатҳои мардум равона карда шудаанд. Аз ҷумла, дар рўзҳои Иди Рамазон ва Қурбон оростани дастурхони хоксорона ва маънавӣ ва роҳ надодан ба исрофкорӣ ва зиёдаравӣ яке аз онҳост.
Мувофиқи тағйироту иловаҳои ба моддаи 9 Қонуни мазкур воридгардида минбаъд хатнасур дар доираи оила ва бе хизматрасонии санъаткорон гузаронида мешавад. Хатна бошад бо розигии падару модар аз рўзи таваллуди писар то рўзи бистуми баъди таваллуд дар муассисаҳои тиббии дахлдор ба таври ройгон бо тартиби муқаррарнамудаи мақоми ваколатдори давлатӣ дар соҳаи тандурустӣ гузаронида мешавад.
Ҳамзамон, маъракаҳои номгузорӣ, гаҳворабандон, чиллагурезон, мўйсаргирони тифл ва дигар маросимҳои ба таваллуди кўдак вобаста дар доираи оила, бе забҳи чорво ва хизматрасонии санъаткорон иҷозат дода шудааст. Дар баробари ин, гузаронидани маъракаи ақиқа манъ гардидааст.
Бояд тазаккур дод, ки танзими чорабиниҳои зикргардида пеш аз ҳама бо мақсади сарфа намудани маблағҳои падару модарон ва пешгирӣ намудани пастшавии сатҳи зиндагонии шаҳрвандон пешбинӣ карда шудааст. Бо дарназардошти ҳолатҳои зикргардида ба падару модарон ва дигар шахсони онҳоро ивазкунанда ҳуқуқ дода шудааст, ки аз маблағҳои сарфашуда то расидан ба синни балоғат дар бонкҳо ба номи писаронашон суратҳисобҳо кушоянд.
Ба моддаи 10 Қонуни амалкунанда, ки масъалаҳои вобаста ба тўйи домодию арўсиро танзим менамояд, тағйирот ворид карда шудаанд, ки мутобиқи он минбаъд дар баробари як қатор дигар маъракаҳои каблан манъшуда, гузаронидани маъракаҳои ноншиканон, модарталбон, падарталбон, чодарканон, муборакбодӣ, шаҳтоз (роҳбандон) манъ гардидааст.
Гузашта аз ин, дар моддаи мазкур меъёре пешбинӣ гардидааст, ки тибқи он падару модари домоду арўс ва ё шахсони онҳоро ивазкунанда бо маслиҳати тарафайн метавонанд ба ҷойи додани оши тўй маблағи онро ҷиҳати беҳтар гардонидани шароити зиндагии навхонадорон сарф намоянд. Ҳарчанд қонунгузор иҷрои муқаррароти зикргардидаро аз майлу хоҳиши падару модари домоду арўс ва ё шахсони онҳоро ивазкунанда марбут донистааст, аммо меъёъри зикргардида танҳо ба манфиати навхонадорон, яъне беҳтар намудани вазъи иҷтимоӣ ва ба роҳ мондани зиндагии ободу осоиштаи минбаъаи онҳо қабул гардидааст. Дар баробари ин, ҳар як падару модари домоду арўс ва ё шахсони онҳоро ивазкунанда бояд аз ин меъёри қонун ба хулоса оянд, ки дар навбати аввал додани оши тўй меистад ва ё беҳтар гардонидани сатҳу шароити зиндагии фарзандони навхонадорашон.
Мувофиқи тағйиротҳои ҷиддие, ки ба моддаи 11 Қонуни мазкур ворид гардиданд, минбаъд тамоми маросими дафну азодорӣ, аз ҷумла «се», «чил» ва сол» бе забҳи чорво ва бе додани таом гузаронида мешаванд. Дар маросимҳои манъшудаи «оши сари тахта», «душанбегӣ», «ҷумъагӣ», «ҳафт», «бист» ва «шашмоҳагӣ» низ забҳи чорво ва додани таъом манъ карда шудааст.
Тибқи тағйироти ба моддаи 12 ҳамин Қонун воридгардида гузаронидани «маъракаи ҳоҷизиёрат» манъ карда шудааст ва илова ба ин тартиби сафари шаҳрвандонро барои адои ҳаҷ ва умра Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян мекунад.
Ба моддаи 14 Қонун, ки тартиби баргузории ҷашну маросимҳоро танзим менамояд, тағйироти назаррас ворид гардиданд, ки тибқи он минбаъд хизматрасониҳо танҳо дар асоси шартнома сурат мегиранд ва маъмурияти қаҳвахонаҳо, ошхонаҳо, тарабхонаҳо ва тўйхонаҳо дар баробари соҳибони маърака барои риояи шумораи даъватшудагон ва вақти баргузории тўйю маъракаҳо масъулият доранд.
Бо дарназардошти таклифҳои зиёди сокинони мамлакат оид ба вақти баргузории тўю маросимҳо ба моддаи 14 Қонуни мазкур дар ин бобат низ тағйирот ворид гардидааст. Тибқи тағйротҳои воридгардида, тўю маросимҳо дар шаҳрҳо дар рўзҳои истироҳат аз соати 8:00 то соати 22:00 ва дар рўзҳои корӣ аз соати 18:00 то соати 22:00 ва дар шаҳраку деҳот (аз ҷумла шаҳраку деҳоти тобеи шаҳр) аз 1 апрел то 31 октябр дар рўзҳои истироҳат аз соати 6:00 то соати 22:00, аз 1 ноябр то 31 март аз соати 8:00 то соати 22:00 ва дар рўзҳои корӣ аз соати 18:00 то соати 22:00 гузаронида мешаванд. Давомнокии тўю маросимҳо дар ҳама сурат то се соат муқаррар карда шудааст.
Дар баробари ин, ҷиҳати баланд бардоштани ҳисси масъулиятшиносии шаҳрвандон оид ба иҷрои муқаррароти Қонуни мазкур, ба Қонун як қатор тағйиру иловаҳо ворид гардиданд. Пеш аз ҳама шаҳрвандон вазифадор карда шудаанд, ки қабл аз баргузор намудани тўйи домодию арўсӣ ва маросимҳои азодорӣ мақоми ваколатдорро хабардор намуда, баъдан онҳоро дар доираи талаботи Қонун гузаронанд.
Ҳамзамон, шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқӣ ўҳдадор карда шудаанд, ки ба рукнҳои фарҳанги миллӣ, аз ҷумла забони давлатӣ ва сару либоси миллӣ эҳтиром гузошта, аз таъсири манфии замони муосир ҳифз намоянд.
Мувофиқи меъёрҳои нави Қонуни мазкур аъзои Ҳукумат, раисони вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо, дигар шахсони мансабдори давлатӣ, хизматчиёни давлатӣ, судяҳо, кормандони мақомоти прокуратура, амният, корҳои дохилӣ, назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия, дигар кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, андоз, гумрук ва хизматчиёни ҳарбӣ барои вайрон кардани талаботи Қонуни мазкур аз ҷониби онҳо ва фарзандонашон тибқи қонунгузорӣ аз мансаби ишғолнамудаашон озод карда мешаванд.
Маҳз ба хотири пешгирӣ намудани ҳуқуқвайронкуниҳо дар ин самт, ҷавобгарӣ барои риоя накардани талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» пурзўр карда шуда, бо ин мақсад вобаста ба тағйиру иловаҳои ба Қонуни мазкур воридгардида ба дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии дахлдор тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд.
Аз ҷумла, ба моддаи 481 Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд, ки тибқи онҳо барои риоя накардани талаботи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо ҷавобгарии шахсони мансабдор ва ҳуқуқӣ пурзўр карда шуда, андозаи ҷарима нисбат ба шахсони мансабдор аз 250-270 нишондиҳанда барои ҳисобҳо, яъне аз 12500-13500 сомонии қаблан пешбингардида ба то 500 нишондиҳанда барои ҳисобҳо, яъне 25000 сомонӣ зиёд карда шудааст. Нисбати шахсони ҳуқуқӣ бошад ҷаримаи қаблан ба андозаи аз 500-520 нишондиҳанда барои ҳисобҳо, яъне 25-26 ҳазор сомонӣ муқарраргардида ба то 700 нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё худ 35 ҳазор сомонӣ баланд бардошта шудааст.
Соҳибкорони инфиродӣ, ходимон ва уламои дин барои содир кардани ҳамин гуна ҳуқуқвайронкунӣ, нисбаташон ба андозаи 700 нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё худ 35 ҳазор сомонӣ ҷарима таъин карда мешавад.
Ба моддаи 481 Кодекси мазкур меъёри нав илова гардидааст, ки тибқи он барои дағалона ва ё такроран вайрон намудани тартиби гузаронидани анъана ва ҷашну маросимҳо низ ҷавобгарии маъмурӣ пешбинӣ гардида, барои содир кардани чунин ҳуқуқвайронкунӣ ба шахсони воқеӣ ба андозаи 600 нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё худ 30 ҳазор сомонӣ, ба шахсони мансабдор 800 ниондиҳанда барои ҳисобҳо ё худ 40 ҳазор сомонӣ ва ба шахсони ҳуқуқӣ ба андозаи 1000 нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё худ 50 ҳазор сомонӣ ҷарима таъин мегардад.
Тибқи ҳисоботҳои оморӣ дар суди ноҳияи Ҷаббор Расулов дар соли 2024 ҳамагӣ 25 адад парвандаҳои ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ ва аз аввали соли 2025 то инҷониб 17 адад парвандаҳои ҳуқуқвайронкунии маъмуриро бо моддаи 481 Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷавобгарии маъмуриро барои риоя накардани тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо пешбинӣ менамояд, баррасӣ карда, аз рўи баррасии ин қабил парвандаҳо дар давраҳои зикргардида нисбати ҳуқуқвайронкунандаҳо мутобиқан дар маҷмўъ 281880 сомонӣ ва 177600 сомонӣ ҷазои ҷарима таъин карда шудааст.
Ҳамин тавр, Қонуни мазкур дар давраи амали худ, яъне то 20 июни соли 2024 бо тақозои рушди ҷомеа анъана ва ҷашну маросимро танзим намуда, ба ҳифзи арзишҳои асили фарҳанги миллӣ ва эҳтиром ба суннатҳои мардумӣ барои баланд бардоштани сатҳи иҷтимоию иқтисодии ҳаёти шаҳрвандон саҳми босазо дошта, ҳамчун василаи беҳтар кардани сатҳи камбизоатӣ ва таъмини шароити арзандаи зиндагӣ барои ҳар сокини кишвар дар озодшавии мардум аз хурофот, одатҳои нолозим ва анъанаҳои вазнин нақши муассир гузоштааст.
Сипас, бо дарназардошти рушду такомули ҳаёти ҷомеа, муайян кардани тартиби гузаронидани ҷашну маросим, ҳифзи арзишҳои асили фарҳанги миллӣ, пешгирии хурофоту таассуб, баланд бардоштани маънавиёт ва сатҳи иҷтимоию иқтисодии мардум Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 20 июни соли 2024, таҳти №2048 дар таҳрири нав қабул ва мавриди амал қарор гирифт.
Дар ин заминаи қабул ва мавриди амал қарор гирифтани Қонуни мазкур, бо қабули Қонун ба як қатор қонунгузорӣ, аз ҷумла ба Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ низ тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Тибқи тағйиру иловаҳои аз 20 июни соли 2024, №2051 воридгардида моддаи 481 Кодекси мазкур дар таҳрири нав ифода карда шудааст. Моддаи мазкур минбаъд аз 8 қисм иборат буда, муносибатҳои марбут ба ҷашну маросим дар кишвар ва масъулияту ҷавобгарии маъмуриро бобати риоя накардани талаботи он пурраву возеҳ баён намудааст.
Тавре маълум аст, ҳама гуна ҳуқуқвайронкуниҳо қасдан ё аз беэҳтиётӣ содир карда мешавад.
Ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ ба шарте аз беэҳтиётӣ содиршуда эътироф мегардад, ки шахси онро содиркарда эҳтимоли оқибати зарарноки кирдори (амал ё беамалии) худро пешакӣ донад, вале бе асосҳои кофӣ, бепарвоёна ё худбоварона ба пешгирии чунин оқибатҳо умед бандад ё эҳтимоли ба вуқўъ пайвастани чунин оқибатро пешбинӣ накарда бошад, ҳарчанд мебоист ва мумкин буд онро пешбинӣ намояд, инчунин ғайриқонунӣ будани кирдори худро бояд медонист.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки ҳарчанд дар баъзе мавридҳо ин қабил ҳуқуқвайронкуниҳо аз беэҳтиётӣ, алалхусус бо сабаби надонистани ғариқонунӣ будани кирдори худ содир гарданд ҳам, аммо дар ин сурат низ қонунгузор ҷавобгариро истисно накардааст.
Аз ин лиҳоз, бо мақсади он, ки шаҳрвандон саривақт аз талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» бохабар бошанд, мо кормадони мақомоти давлатӣ, махсусан мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, раисони ҷамоатҳои шаҳраку деҳот дар раванди татбиқи Барномаи таълим ва тарбияи ҳуқуқи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд ба нақш ва аҳамияти хоса доштани корҳои фаҳмондадиҳӣ, тарғиботиву ташвиқотиро баҳри пеширӣ ва роҳ надодан ба ҳуқуқвайронкуниҳо таваҷҷўҳ зоҳир карда, корҳои фаҳондадиҳиро дар ин самт ҷоннок намоем. Зеро, тавре дар урфият мегўяанд: «Илоҷи воқеа пеш аз вуқўъ аст».
Маъруфҷон БУРҲОНИЁН
Раиси суди ноҳияи Ҷаббор Расулов